Mete Atatüre, geçtiğimiz aylarda aldığı Thomas Young Madalyası ile tüm ülkemizi gururlandırmıştı. Gelin Cambridge Üniversitesi’nde kurduğu araştırma grubu ile kuantum fiziği üzerine çalışmalar yürüten Prof. Dr. Mete Atatüre’nin yaşamına ve çalışmalarına hep birlikte göz atalım.
Hayatı
Babası siyasetçi, annesi ise ressam olan Atatüre, 1975 yılında Kayseri’de dünyaya geldi. Ailesinin işi nedeniyle ilkokul yıllarında üç okul değiştiren Atatüre, ortaokula geçtiği vakit ailesi ile birlikte Amerika’ya taşındı. Bu dönemlerde pilot olmayı düşlüyorken -ve buna ek olarak fizik kendisine en uzak gördüğü derslerden biri iken- ortaokuldaki fizik öğretmeninin çabaları ve ona bir fizik kitabı etmesi sonucu fiziğin büyüleyici dünyasına bir kapı araladı. Lisede tekrar Türkiye’ye dönüş yapıp Ankara Gazi Anadolu Lisesi’nin sıralarında yıllarını geçiren Atatüre’nin kafasında artık bir fizikçi olma hayali yatıyordu. 1992 yılında lise öğrenimini tamamladı ve hedefini gerçekleştirmek amacıyla Bilkent Üniversitesi fizik bölümünde okumayı seçti. Buradan ise 1996 yılında mezun olarak doktora çalışmalarını yürütmek adına Boston Üniversitesi Kuantum Görüntüleme Laboratuvarı’na katıldı. 2002 yılında başlayıp; beş yıl süreyle İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü Kuantum Fotonik Grubu’nda Ataç İmamoğlu ile çalıştı. 2007’de ise Cambridge Üniversitesi’ne gelerek burada 2011 yılında doçent unvanını aldı. Halen Cambridge’de kurduğu araştırma grubu ile kuantum fiziği ve geleceğin teknolojileri üzerine etkileyici çalışmalar yürütmekte olan bu büyük bilim insanı; İngiltere Fizik Enstitüsü, Türkiye Bilim Akademisi üyeliklerine sahip olmasının yanı sıra Çin Bilim Akademisi’nin Seçkin Davetliler Programı’nda beş yıl süreyle bilimsel danışmanlık yaptı.
Çalışmaları
Kuantum optik materyallerin geliştirilmesi konusunda önemli çalışmalar yürüten bu saygın bilim insanının, Cambridge’deki ekibi ile birlikte yaptığı çalışmalardan bazılarını listeleyelim:
• Kuantum nokta spininden faydalanarak atomik ışıma ürettiler.
• Elmas içinde bulunan bir silikon atomunun spinini neredeyse hatasız bir biçimde kontrol etmeyi başardılar.
• Var olduğu savunulan, ancak gözlenmesinin imkânsız olduğu düşünülen ‘ışığın sıkıştırılması’nı gözlemleyerek bu durumun varlığını ispat ettiler. Hemen bu noktada doğru bilinen bir yanlışı düzeltelim: Bu çalışma pek çok haber sitesinde ‘ışığın sesi ölçüldü’ şeklinde manşetlere yansımış olsa da görünüşe göre durumun pek de bununla alakası yok. Hocamızın verdiği bir röportajda bu konuya dair sarf ettiği sözler ile sanıyoruz ki durum biraz daha netleşir: “Kuantum fiziğine göre gürültü, sinyalin şiddetinden bağımsız olarak arka planda hep vardır. Bu yüzden hiçliğin, gürültüsü olduğunu iddia edebiliyoruz. Gürültü, sinyalin oynak olması demektir. Denizdeki dalga gibi; deniz dalgalıysa derinliği değişir. Bu oynamaya gürültü diyoruz. Aslında buradaki gürültünün sesle bir alakası yok.”
• Fotonlardan yararlanarak elektronların uzun mesafelerde dahi birbirleri ile bağlantılı olmasını -kuantum dolanıklığı- sağlayacak bir çalışmaya imza attılar. Ayrıca bu çalışma, ileride gerçekleştirilebilme potansiyeline sahip ileri düzey kuantum internet teknolojilerinin de önemli bir kısmını teşkil ediyor.
• Neredeyse bir atomun inceliğine sahip iki boyutlu materyaller kullanarak atom inceliğinde kuantum LED’ler ürettiler.
Çalışmalarının hedefini ‘doğayı ve ışığın doğasını daha iyi anlamak’ olarak özetleyen Atatüre, bu kadar başarıya karşın ekibiyle beraber araştırmalarına ara vermeden devam ediyor ve devrim niteliğinde çalışmalar yürütüyor.
Thomas Young Madalyası
Profesör Atatüre, yarı iletkenlerde ve elmasta kuantum optik üzerine yürüttüğü öncü çalışmalar ve kuantum teknolojilerinde yarattığı ‘heyecan verici uygulamalar’ sayesinde 2020 Thomas Young Madalyası’nın sahibi oldu. Bünyesinde Birleşik Krallık ve İrlanda’dan fizikçileri barındıran Fizik Enstitüsü (IOP) tarafından her sene optik alanına önemli katkılarda bulunan bilim insanlarına verilen bu ödül, alanında yürütülen değerli çalışmaları destekleme ve bilim insanlarını yeni çalışmalara teşvik etme amacı güder.
Fizik Ve Türkiye Hakkında Düşünceleri
Bir gazetedeki röportajında ışığın sıkıştırılmasını gözlemleme başarısından sonra Türkiye’den fizik okumak isteyen pek çok öğrencinin ona ulaştığını belirten Atatüre, öğrencilerin ailelerinin çoğunlukla fizik okumalarını istemediklerini duyduğunu ifade etti. Yine aynı röportajında Türkiye’de fizik eğitimi veren üniversitelerin sayılarının azlığından dem vururken üniversitelerin yalnızca mesleklerle ilişkilendirilen kurumlar olmaması gerektiğini de savundu. Bu kurumların çeşitlilik barındırması gereken ve aynı zamanda farklı fikirlerin ortaya çıkabileceği yerler olması gerektiğini söyledi.
Son Söz
İçimizden biri olarak, bilimin emellerine hizmet etme yolunda en ön sıralarda bayrak taşıyan bu güzel insanın çalışmaları; şüphesiz ki her birimizin içini heyecan ve hevesle dolduruyor, gururlanmamızı sağlıyor. Bize bu yaşattıkları için Mete hocaya en içten teşekkürlerimizi sunar, böyle bir emsalin gençlerimize ilham olup onların da bilimin büyülü dünyasına adım atabilmelerini temenni ederiz.
Yazar: Alperen Kars
Editör: Nazlıcan Güvenoğlu
Kaynakça :
Mete Atatüre, Thomas Young Madalyası’na Layık Görüldü! – Evrim Ağacı (evrimagaci.org)
Mete Atatüre – Vikipedi (wikipedia.org)
Bilim Dünyasına Adını Altın Harflerle Kazıyan Bilkentli: Mete Atatüre | GazeteBilkent (archive.org)
Son yorumlar