Kimdir? #9: Feza Gürsey

Kimdir serimizde bu hafta değerli bilim insanımız Feza Gürsey var.

Hayatı

7 Nisan 1921′ de İstanbul’da Prof. Dr. Remziye Hisar ve Dr.Reşit Süreyya Gürsey‘in ilk çocuğu olarak dünyaya geldi.  

1952 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi asistanlarından Suha Pamir ile evlenmiş ve 1954 yılında Suha ve Feza çiftinin tek çocukları Yusuf dünyaya gelmiştir. Teorik fizik alanında birçok çalışmaya imza atmıştır. 

Prostat kanseri nedeni ile 13 Nisan 1992’de Yale Üniversitesi’nin hastanesinde ölmüştür. Naaşı Anadoluhisarı’nda aile mezarlığına defnedilmiştir.

Eğitimi

(Suha Gürsey (ön sırada soldan ikinci), ODTÜ, 1973)

İlkokula Paris’te Jeanne d’Arc okulunda başlamış ve öğretmenlerinin hayranlığını kazanmıştır. 

Fizik okumaya lise yıllarında karar vermiştir. Galatasaray Lisesi’ni 1940 yılında birincilikle bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi öğrencisi olmuş, 1944 yılında Fizik-Matematik bölümünden de birincilik ile mezun olmuştur. 

Millî Eğitim Bakanlığı sınavını kazanarak İngiltere Imperial College’a gitmeye hak kazanmış, burada 1945-1950 yılları arasında Prof. Dr. H. Jones’ın danışmanlığı altında doktora çalışmalarını yapmıştır. Bu dönem içerisinde “Tek boyutlu bir istatistiksel sistem” ve “İki bileşenli dalga denklemleri üzerine” başlıklı iki önemli makale yayımlamıştır.

Kariyeri

1951-1957 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Tatbiki Matematik Kürsüsü’ne asistan olarak tayin edilmiştir. 1953 yılında “Spinli elektronların klasik ve dalga mekaniği” adlı tezi ile doçent unvanını almış, bir yıl sonra Tatbiki Matematik Kürsüsü’ne doçent olarak atanmıştır.

1957-1961 yılları arasında, eşi ve oğlu ile birlikte Atom Enerjisi Komisyonu’nun bursu ile ABD’de Brookhaven Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı’nda bulunmuştur. Bu dönemde Brookhaven Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı, Princeton İleri Çalışmalar Enstitüsü ve Columbia Üniversitesi’nde fizik dünyasında en ileri seviyede çalışma yapanlar ile birlikte çeşitli çalışmalar yapmıştır. 

Feza Gürsey’un bu çevrede adını duyuran ilk çalışması yük bağımsızlığı ve Baryon korunumu ile Pauli Transformasyonunun ilgisini gösteren makalesidir.

1961 yılında Türkiye’ye dönen Gürsey, 1974 yılına kadar ODTÜ Teorik Fizik Bölümü’nde profesör olarak çalışmıştır. Bu dönem içinde Türkiye’de teorik fizik alanında yapılan çalışmaları canlandırmaya çalışmıştır. Princeton ve Yale üniversitesinden ünlü fizikçileri ODTÜ’ye davet ederek birçok konferansın düzenlenmesini sağlamıştır. 

1968 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü‘nü almıştır.

1965-1974 yılları arasında Yale Üniversitesi’nin Teorik Fizik Bölümü’ne teklifi üzerine ODTÜ’deki görevinden ayrılmak istemeyen Gürsey, Yale Üniversitesinde konuk profesörlük görevini kabul etmiş ve ODTÜ-Yale üniversiteleri arasında dönüşümlü olarak lineer olmayan kiral modeller, konform simetri, genel görelilik üzerinde çalışmalarını sürdürmüştür.

1974 yılında Feza Gürsey’in Yale Üniversitesi Fizik Bölümü’ndeki profesörlüğü daimi hale gelmiş, izni kaldırılmış ve ODTÜ’den ayrılmak zorunda kalmıştır. Feza Gürsey 1971 yılından 1991 yılındaki emekliliğine kadar Yale Üniversitesi Fizik Bölümü’nde çalışmıştır. 

19 Ocak 1977’de temel parçacık fiziğine yaptığı katkılardan dolayı Sheldon Glashow ile birlikte Oppenheimer Ödülü’nü aldı.

1991 yılındaki emekliliğinden sonra Türkiye’ye dönmüş, Boğaziçi Üniversitesi’nin davetini kabul ederek Fizik bölümündeki odasına yerleşmiştir. Ömrünün sonuna kadar da burada görev yaptı. 

FEZA GÜRSEY BİLİM MERKEZİ, 23 NİSAN 1993 TARİHİNDE AÇILMIŞ OLUP, TÜRKİYE’NİN İLK BİLİM MERKEZİ UYGULAMASIDIR

Adını, uluslararası bilim camiasınca tanınan, çeşitli uluslararası ödüller almış ünlü bir bilim insanımız olan Feza Gürsey’den alan ve Türkiye’nin ilk bilim merkezi olan Feza Gürsey Bilim Merkezi; Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin eğitime katkı hedefleri doğrultusunda, 23 Nisan 1993 tarihinde kurulmuştur. İçinde yer alan yaklaşık 50 parçalık deney seti ile her yaştan ve her meslekten kişilere, meraklılara ve araştırmacılara sunulan merkez, yeni sergi tasarımları ile gelişmekte, ziyaretçilerini “Bilim Merkezi” kavramının sunduğu o muhteşem dünya ile karşılamaktadır.

 Elektriğin günlük yaşamımızdaki etkilerinden yıldırımın oluşmasına, sıcak hava balonundan yer çekimine, algılama ve uzaya ilişkin kavramlara kadar pek çok bilimsel ve teknik konuda ziyaretçilere deneyler yapma, eğlenerek öğrenme imkanları sağlar. Bütün deney setlerinin ziyaretçilerin emrine sunulduğu merkezde, rehberler herkese yardımcı olmakta, cana yakın bir ev sahipliği yapmaktadırlar.

YAZAR: Mizgin DEMİR 

EDİTÖR: Rozerin NAS